Aer iach

Mae Cyfeillion y Ddaear Cymru yn aelod o Awyr Iach Cymru. Mae gennym 5 blaenoriaeth i Lywodraeth Cymru.

1. Strategaeth ansawdd aer gyfansawdd, ar draws y Llywodraeth, sy’n cynnwys:

• Darpariaeth ar gyfer Rhwydwaith Monitro ac Asesu Annibynnol;
• Bwrdd Ymgynghorol Cenedlaethol ar Ansawdd Aer, a gadeirir gan Weinidog yr Amgylchedd, sy’n cynnwys arbenigwyr, academyddion a chynrychiolwyr o gyrff anllywodraethol, awdurdodau lleol a sectorau sy’n llygru’n fawr (fel trafnidiaeth ac egni);  
• Ardal Aer Glân sy’n codi tâl i Gaerdydd, efo gorfodaeth ar Gynghorau Abertawe a Chasnewydd i gynnal astudiaethau dichonoldeb ar gyflwyno ardal aer glân sy’n codi tâl yn eu hardaloedd;
•  Adolygu prosesau adrodd fel bod gofyn i bob awdurdod lleol (ar y cyd â’r Bwrdd Iechyd Lleol/Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus) baratoi Cynllun Aer Glân, ar sail data gan y Rhwydwaith Monitro ac Asesu Annibynnol, gyda mesurau rheoli digonol wedi’u hadnabod a’u gweithredu;   
• Ymrwymiad y bydd Cynlluniau Datblygu Strategol, Cynlluniau Lles y Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus, ac awdurdodau trafnidiaeth rhanbarthol, yn rhoi ystyriaeth i ansawdd aer;
• Gofyniad i bob awdurdod lleol ddatblygu strategaeth Cerdded a Beicio efo targedau i leihau canran y teithiau mewn car preifat; Cronfa Aer Glân sy’n targedu cyllid i’r Awdurdodau Lleol hynny sydd â lefelau llygredd aer sy’n gyson uchel neu ormodol. Dylai Llywodraeth Cymru ymchwilio i opsiynau i ran-gyllido’r Gronfa hon drwy fesurau fel codi tâl ar draffig, a Modelau Buddsoddi Cydfuddiannol.

2. Cyflwyno cronfa aer glân

Darparu cyllid wedi'i dargedu ar gyfer yr Awdurdodau Lleol hynny sy'n mynd y tu hwnt i lefelau cyson neu lefelau uwch o lygredd aer. Dylai Llywodraeth Cymru ymchwilio i opsiynau i ariannu’r gronfa hon yn rhannol drwy fesurau fel codi tâl am draffig a Modelau Buddsoddi Cydfuddiannol.

3. Cyllido cynghorau

Rhoi cyllid i gynghorau roi hwb i fonitro llygredd tu allan i ysgolion a chanolfannau iechyd/ysbytai, fel bod gan y cyhoedd yr wybodaeth angenrheidiol i amddiffyn eu hiechyd.

4. Gwella monitro llygredd aer ac ymwybyddiaeth y cyhoedd

Gwella trefn monitro llygredd, ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth a rhybuddion iechyd i’r cyhoedd, fel bod pobl sy’n byw ym mhob rhan o Gymru yn ymwybodol o lefelau llygredd yn lleol, a sut i leihau’r effaith ar eu hiechyd.

5. Deddf Aer Glân i Gymru a fyddai’n:

• Corffori canllawiau Sefydliad Iechyd y Byd ar ansawdd aer;
• Gorchymyn Llywodraeth Cymru i lunio strategaeth ansawdd aer statudol, pob deng mlynedd;
• Rhoi dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i fonitro ac asesu llygredd aer yn briodol, a gweithredu yn ei erbyn;
• Cyflwyno ‘hawl i anadlu’ ble mae’n ofynnol i awdurdodau lleol roi gwybod i grwpiau bregus pan fydd lefelau neilltuol yn cael eu torri.

Dywedodd Haf Elgar, Cyfarwyddwr Cyfeillion y Ddaear Cymru,

“Mae Cymru angen Cynllun Aer Glân clir a chynhwysfawr ac a gefnogir yn ariannol, gan gynnwys Parthau Aer Glân effeithiol er mwyn diogelu pobl rhag llygredd o gerbydau yn ein trefi a’n dinasoedd llygredig. Mae’n rhaid sicrhau system fonitro ansawdd aer gwell yng Nghymru, isadeiledd sy’n galluogi teithio llesol gyda llwybrau cerdded a beicio diogel.

Edrychwn ymlaen at gydweithio â Llywodraeth Cymru, y Senedd ac arbenigwyr eraill i ddatblygu’r cynigion hyn fel mater o frys.”